صنایع خلاق چیست و به چه صنایعی خلاق می‌گویند؟

برخلاف تصور بیشتر افراد، صنایع خلاق فقط به هنر، موسیقی یا سینما محدود نمی‌شود و دامنه‌ آن‌ بسیار گسترده‌تر و اثرگذارتر از آن چیزی‌ است که در نگاه اول به نظر می‌رسد. در واقع این حوزه فراتر از مرزهای سنتی صنعت و تولید، به سراغ دارایی‌های فکری، مهارت‌های انسانی و ظرفیت‌های فرهنگی می‌رود. در اینجا، خلاقیت به سرمایه‌ای قابل تبدیل و نوآوری به مزیتی رقابتی تبدیل می‌شود.

اگر از آن دسته افرادی هستید که قصد ورود به این حوزه را دارید، ابتدا باید به‌خوبی بدانید که صنایع خلاق چیست و شامل چه صنایعی می‌شود؟ برای آشنایی با این موضوع مهم، در ادامه این مقاله از پارک علم و فناوری کردستان با ما همراه باشید.

صنایع خلاق چیست؟

صنایع خلاق حوزه گستره‌ای از فعالیت‌های اقتصادی را در بر می‌گیرد که در آن‌ها خلاقیت انسانی، دانش و دارایی‌های فکری به‌عنوان ماده اولیه اصلی استفاده می‌شود. بر اساس تعریفی که کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (UNCTAD) ارائه کرده است، صنایع خلاق به آن دسته از صنایعی گفته می‌شود که در آن‌ها چرخه‌ای از خلق، تولید و توزیع کالاها و خدمات جریان دارد. این صنایع در نقطه تقاطع هنر، فناوری، خدمات و صنعت قرار می‌گیرند و یک بخش پویا و رو به رشد را در تجارت جهانی شکل داده‌اند.

یونسکو و دیگر نهادهای بین‌المللی (مخصوصا پس از دوران کرونا)، تمرکز بیشتری بر این حوزه داشته‌اند، زیرا صنایعی که خلاق هستند، توانسته‌اند خود را با سرعتی بالا با تغییرات جهانی وفق دهند. اگر بخواهیم تعریفی ساده‌تر و دقیق ارائه دهیم، باید بگوییم:

صنایع خلاق چیست، مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی‌ هستند که در آن‌ها خلاقیت، نوآوری، ایده‌پردازی و دانش نقش محوری دارند. این فعالیت‌ها می‌توانند شامل حوزه‌هایی مانند هنرهای تجسمی و نمایشی، طراحی، معماری، موسیقی، بازی‌های ویدیویی، تولید محتوای دیجیتال، تبلیغات، نشر، فیلم، نرم‌افزار مد و حتی محتوای شبکه‌های اجتماعی باشند.

نکته مهمی که باید بدانید این است که صنایع خلاق ارزش فرهنگی ایجاد می‌کنند و موتور محرکه‌ای برای رشد اقتصادی به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه به شمار می‌روند. همچنین در این میان، نقش نهادهایی مانند پارک علم و فناوری در شناسایی، حمایت و توسعه این صنایع پررنگ است.

نگاهی به تاریخچه صنایع خلاق

مفهوم صنایع خلاق چیست از دهه ۱۹۹۰ میلادی و زمانی که جهان با تحولات گسترده در حوزه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال روبه‌رو بود، وارد ادبیات اقتصادی شد. در این دوره، کشورهایی مانند استرالیا با ارائه سیاست فرهنگی «ملت خلاق» در سال ۱۹۹۴ و سرمایه‌گذاری چشم‌گیر، به‌صورت رسمی وارد این حوزه شدند.

بریتانیا هم در سال ۱۹۹۷ با حمایت حزب کارگر، صنایع خلاق را به‌عنوان یک ابزار توسعه اقتصادی مطرح کرد. در این مسیر، مفاهیمی مانند «بخش خلاق» و «صنایع کپی‌رایت» شکل گرفتند و به تدریج چارچوبی برای ترکیب خلاقیت، تولید محتوا و بازاریابی فرهنگی پدید آمد. از آن زمان تا به امروز، این صنایع به‌عنوان یک جریان فرهنگی و راهبردی نوین در اقتصاد جهانی شناخته می‌شوند.

صنایع خلاق در ایران

صنایع خلاق ایران هنوز در مراحل ابتدایی توسعه قرار دارد. هرچند تنوع قومی و فرهنگی کشور بستر مناسبی برای خلق محصولات خلاقانه فراهم کرده است، اما بسیاری از این ظرفیت‌ها به دلیل نبود زیرساخت‌های حمایتی کافی، هنوز به مرحله تجاری‌سازی گسترده و ورود به بازارهای بین‌المللی نرسیده‌اند.

در حوزه‌هایی مانند بازی‌های رایانه‌ای، پویانمایی، نشر دیجیتال و سینما، اقدامات ارزشمندی صورت گرفته است، اما هنوز ایران در سطح جهانی به عنوان یک بازیگر اصلی شناخته نمی‌شود. برای اینکه ایران بتواند در آینده نزدیک جایگاه واقعی خود را در اقتصاد خلاق تثبیت کند، به سیاست‌گذاری‌های هدفمند، حمایت‌های مالی و توسعه زیرساخت‌های نوآورانه نیاز دارد.

شرکت‌های خلاق

حال که به‌خوبی می‌دانید صنایع خلاق چیست، احتمالا با این سوال هم مواجه می‌شوید که شرکت‌ خلاق به چه شرکتی گفته می‌شود؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که شرکت‌های خلاق، بنگاه‌هایی هستند که محور اصلی فعالیت آن‌ها خلاقیت، نوآوری و تولید ارزش فکری است.

این شرکت‌ها با ترکیب فناوری، فرهنگ، هنر و اقتصاد، محصولات و خدمات نوآورانه‌ای را به بازار عرضه می‌کنند. همچنین شرکت خلاق بیشتر بر پایه میراث فرهنگی و توانمندی‌های بومی شکل می‌گیرد و نسبت به نوسانات خارجی مقاوم‌تر است. علاوه بر این، رشد این شرکت‌ها به فاکتورهای مختلفی مانند سرمایه، زیرساخت، کارآفرینی و حمایت از مالکیت فکری نیاز دارد.

اهمیت صنایع خلاق

صنایع خلاق نقش بسیار زیادی در رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی و نوآوری ایفا می‌کنند. همچنین باید بدانید که  اقتصاد بسیاری از کشورها با تکیه بر فرهنگ، هنر، فناوری و طراحی رونق یافته‌ است. حتی زیرشاخه‌هایی مانند صنعت مد یا تولید محتوای دیجیتال می‌توانند به موتور محرک توسعه اقتصادی تبدیل شوند.

کشورهای منطقه (از جمله کشورهای خاورمیانه) هم به اهمیت این حوزه پی برده‌اند و برای بهره‌برداری از آن برنامه‌ریزی می‌کنند. توسعه این صنایع می‌تواند ب راهی مؤثر برای تنوع‌بخشی به اقتصاد ایران و خلق ارزش افزوده باشد.

نقش صنایع خلاق در اقتصاد

صنایع خلاق چیست نقش مهمی در پویایی اقتصادی کشورها ایفا می‌کنند. برای مثال، در کشور انگلستان، از هر ۸ کسب‌وکار یک مورد در حوزه خلاق قرار دارد. همچنین بیش از ۹۵٪ آن‌ها کسب‌وکارهای کوچک با کمتر از ۱۰ نفر نیرو هستند.

این صنایع سالانه بیش از ۱۰۱.۵ میلیارد پوند به اقتصاد کشور اضافه می‌کنند. طبیعتا چنین عددی به نسبت سهم مجموع صنایعی مانند خودرو، هوافضا و نفت بالاتر است. رشد اشتغال در این حوزه سه برابر میانگین دیگر بخش‌ها و ۱۲ درصد از صادرات ملی را شامل می‌شود. همچنین، یک‌سوم نیروی انسانی آن به‌صورت مستقل فعالیت می‌کنند که همین امر روی اهمیت مهارت‌های مدیریتی و خوداشتغالی این حوزه تاکید دارد.

انواع صنایع خلاق

صنایع خلاق دامنه‌ای وسیع از فعالیت‌های فرهنگی، هنری، فناورانه و طراحی‌محور را در بر می‌گیرند که تمامی آن‌ها بر پایه خلاقیت انسانی و نوآوری شکل گرفته‌اند. این صنایع به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هرکدام، مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و حرفه‌های خاص را در بر می‌گیرند. جدول زیر یک نمای کلی و جامع از این دسته‌بندی‌ها را به شما نشان می‌دهد:

دسته‌بندی اصلی	زیرشاخه‌ها / مثال‌ها
هنرهای تجسمی	نقاشی، مجسمه‌سازی، خوشنویسی، عکاسی
هنرهای نمایشی و سرگرمی	تئاتر، موسیقی زنده، رقص، اجراهای خیابانی، سیرک
فیلم، تلویزیون و رسانه‌های دیداری	تولید فیلم، سریال، مستند، برنامه‌های تلویزیونی، انیمیشن
ادبیات و نشر	نویسندگی، شعر، داستان‌نویسی، روزنامه‌نگاری، نشر کتاب، مجلات و رسانه‌های آنلاین
طراحی و معماری	طراحی گرافیک، طراحی صنعتی، طراحی محصول، طراحی مد، طراحی داخلی و معماری
فناوری اطلاعات و محتوای دیجیتال	توسعه نرم‌افزار، اپلیکیشن، تولید محتوای دیجیتال، طراحی وب، خدمات آنلاین
بازی و سرگرمی دیجیتال	طراحی و توسعه بازی‌های رایانه‌ای، بازی‌های موبایلی، واقعیت مجازی
صنایع دستی و سنتی	بافندگی، سفال‌گری، زیورآلات سنتی، هنرهای بومی اقوام مختلف
تبلیغات و بازاریابی خلاق	کمپین‌های تبلیغاتی، تولید محتوای برند، طراحی تبلیغاتی و بازاریابی فرهنگی

تقسیم‌بندی در خصوص صنایع خلاق

سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) یکی از معتبرترین و ساختارمندترین دسته‌بندی‌های حوزه صنایع خلاق را ارائه داده است. این سازمان با تمرکز بر «حقوق مالکیت معنوی» (مخصوصا کپی‌رایت) تلاش می‌کند تا تصویری جامع از گستره این صنایع ارائه دهد. در این مدل، صنایع خلاق چیست در سه گروه اصلی زیر قرار می‌گیرند:

• صنایع محوری: صنایعی که به طور مستقیم در تولید و توزیع آثار دارای حق‌کپی‌رایت فعالیت دارند.
• صنایع همبسته: صنایعی که تجهیزات، ابزارها یا خدمات لازم برای تولید یا مصرف محصولات دارای کپی‌رایت را فراهم می‌کنند.
• صنایع فرعی: صنایعی که بخشی از فعالیت آن‌ها به‌صورت نسبی به تولید یا استفاده از آثار دارای کپی‌رایت وابسته است.

این چارچوب به کشورها کمک می‌کند تا بهتر بتوانند نقش و ارزش اقتصادی صنایعی که خلاق هستند را در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها شناسایی کنند. در جدول زیر می‌توانید این دسته بندی را با جزئیات بیشتری ببینید.

صنایع محوری	صنایع همبسته	صنایع فرعی
تبلیغات	ملزومات (کاغذ، جوهر و…)	معماری
فیلم و ویدئو	الکترونیک مصرفی	پاپوش، لباس
موسیقی	ابزار موسیقیایی	طراحی
هنرهای نمایشی	تجهیزات فیلم‌برداری و عکاسی	مد (Fashion)
انتشارات	–	کالاهای مصرفی خانوار
رادیو و تلویزیون	–	عروسک

چارچوب سنگاپور در صنایع خلاق

سنگاپور به‌عنوان یکی از کشورهای پیشرو در حوزه توسعه اقتصادی مبتنی بر نوآوری، چارچوب جامعی برای دسته‌بندی صنایع خلاق تدوین کرده است. این چارچوب با هدف شناسایی بخش‌های همگن و دارای پیوندهای مفهومی، صنایع خلاق چیست را به سه دسته اصلی زیر تقسیم می‌کند:

• فرهنگ و هنر: شامل فعالیت‌هایی با محوریت ارزش‌های فرهنگی، میراث، بیان هنری و هنرهای سنتی است.
• طراحی: این بخش به خلاقیت‌های بصری و کاربردی در طراحی فضا، محصول و برند می‌پردازد.
• رسانه: حوزه‌ای که بر تولید و توزیع محتوا از طریق رسانه‌های دیجیتال، چاپی یا صوتی‌تصویری تمرکز دارد.

این مدل به دولت‌ها و فعالان اقتصادی کمک می‌کند تا سیاست‌های فرهنگی و اقتصادی خود را بر پایه شناسایی توانمندی‌های موجود در هر حوزه برنامه‌ریزی کنند. در جدول زیر می‌توانید جزئیات این چهارچوب و دسته‌بندی را مشاهده کنید.

فرهنگ و هنر	طراحی	رسانه
عکاسی	نرم‌افزار	انتشارات
هنرهای تجسمی	تبلیغات	رادیو و تلویزیون
هنرهای نمایشی	معماری	رسانه‌های دیجیتال
هنر و عتیقه‌جات	طراحی داخلی	فیلم و ویدئو
تجارت و صنایع دستی	طراحی گرافیکی
	طراحی صنعتی
	مد و طراحی پوشاک (Fashion)

شرکت‌های خلاق کردستان در زمینه کسب‌وکارهای دیجیتال و فضای مجازی

ظهور شرکت‌های نوآور در استان کردستان، رشد چشم‌گیری داشته است. این شرکت‌ها با استفاده از فناوری‌های نوین، به تولید محتوا، توسعه اپلیکیشن، طراحی گرافیکی، دیجیتال مارکتینگ و خدمات آنلاین پرداخته‌اند. در جدول زیر می‌توانید بهترین شرکت‌های خلاق استان کردستان در زمینه کسب‌وکارهای دیجیتال و فضای مجازی را مشاهده کنید:

شرکت	شناسه ملی	شهر
برق رسانی مهاجران بایوه مریوان	10610038957	مریوان
پیام ترسیم ژیور	14007082071	سنندج
توسعه رایانش ابری کردستان	14005645190	سنندج
دارا رایان آفرنگ واران	14007669818	سنندج
توسعه دهندگان دنیای چابک سام	14006134301	سنندج
ژیر سامانه خیال	14008460052	سنندج
باور سیستم آبیدر	14006440223	سنندج
ئاسایی ژیانی شین	14008275517	سنندج
اهورا پرداز کردستان	10610110182	سنندج

جمع‌بندی

صنایع خلاق چیست از جمله ارکان اصلی اقتصاد نوآورانه جهان امروز محسوب می‌شوند. این صنایع شامل مجموعه گسترده‌ای از فعالیت‌های هنری، فرهنگی، دیجیتال و فناورانه‌ هستند که با تکیه بر خلاقیت و نوآوری، سهم بزرگی در اشتغال، تولید ناخالص داخلی و صادرات دارند. این صنایع در کشورهای پیشرفته‌ای مانند انگلستان، رشدی چند برابری نسبت به سایر حوزه‌ها دارند و کشورهای در حال توسعه هم به‌سوی سرمایه‌گذاری جدی در این حوزه گام برداشته‌اند.

پرسش‌های متداول

۱. صنایع خلاق چه تفاوتی با صنایع فرهنگی دارند؟

صنایع خلاق گستره‌ وسیع‌تری دارند و شامل تمامی فعالیت‌هایی می‌شوند که بر پایه خلاقیت و نوآوری بنا شده‌اند. در طرف مقابل، صنایع فرهنگی بیشتر به تولیدات هنری و رسانه‌ای محدود می‌شوند.

۲. چرا صنایع خلاق برای اقتصاد کشورها اهمیت دارند؟

این صنایع می‌توانند اشتغال‌زایی بالایی ایجاد کنند و در کنار تقویت فرهنگ و هویت ملی، تاثیر زیادی روی رشد سریع، صادرات گسترده و ایجاد ارزش‌افزوده داشته باشند.

۳. آیا فقط فعالیت‌های هنری در حوزه صنایع خلاق قرار می‌گیرند؟

خیر، فعالیت‌هایی مانند توسعه نرم‌افزار، بازی‌های دیجیتال، طراحی صنعتی، تبلیغات، مد و حتی معماری هم جزو این صنایع هستند.